10 zł, 180 lat bankowości centralnej w Polsce, 2009

Producent: NBP - srebrne monety

ID: 848

Stan zachowania monety: I (menniczy)
Nominał: 10 zł
Srebro: Ag 925
Stempel: lustrzany
Średnica: 32,00 mm
Waga: 14,14 g
Wielkość emisji: 92.000 szt.
Cena emisyjna NBP: 63 zł
Data emisji monet: 30.03.2009 r.

Srebrna moneta kolekcjonerska, wyemitowana z okazji jubileuszu 180 lat bankowości centralnej w Polsce.

Na rewersie monety został uwieczniony wizerunek Władysława Grabskiego - wybitnego ekonomisty i historyka, znanego jako autora wielu reform, w tym reformy walutowej z czasów Dwudziestolecia Międzywojennego.

Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu zaprojektowane przez Ewę
Tyc-Karpińską trzy monety upamiętniające 180 lat bankowości centralnej
w Polsce.

Rewers złotej monety kolekcjonerskiej o nominale 200 zł przedstawia popiersie księcia Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. W tle widoczny jest wizerunek siedziby Banku Polskiego w Warszawie przy placu Bankowym. Na awersie, poniżej orła, umieszczony jest wizerunek herbu Królestwa Polskiego z czasów powstania listopadowego.

Rewers srebrnej dziesięciozłotówki przedstawia popiersie Władysława Grabskiego, przysłonięte u dołu wizerunkiem banknotu o nominale 10 zł z 1919 roku, na którym widnieje ukośne faksymile podpisu Władysława Grabskiego. Na awersie monety, pod wizerunkiem orła, uwieczniony został budynek siedziby Banku Polskiego przy ulicy Bielańskiej w Warszawie.

Dwuzłotówka została wybita stemplem zwykłym w stopie Nordic Gold. Awers przedstawia wizerunek godła Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast na rewersie monety umieszczono półkolem wizerunki pięciu monet:
dwuzłotówki Królestwa Polskiego z 1831 roku,
złotówki Rzeczypospolitej Krakowskiej,
dziesięciozłotówki z 1833 roku,
dziesięciozłotówki wybitej z okazji 20. rocznicy wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej,
pięciogroszówki okupacyjnej wybitej na monecie polskiej z 1939 roku.

Historia
bankowości centralnej w Polsce

W styczniu 1924 r. Sejm uchwalił słynną
reformę
walutową, która pozwoliła przezwyciężyć katastrofę
hiperinflacji i
związany z nią chaos w gospodarce. W kwietniu 1924 r. w miejsce
zniszczonej inflacją marki polskiej wszedł do obiegu złoty, poprzednik
naszej obecnej jednostki pieniężnej. Zajął się tym utworzony wtedy Bank
Polski - poprzednik Narodowego Banku Polskiego.

Bank Polski w Warszawie
przy Placu Bankowym 1

Te trzy jubileusze mają
swego wielkiego bohatera. Jest nim wybitny polityk, ekonomista, ojciec
złotego i współtwórca Banku Polskiego SA -
Władysław Grabski
(1874-1938).
Wypada w kilku zdaniach przypomnieć
genezę wymienionych wydarzeń z 1924 r.
Państwo polskie odrodziło się w końcu
1918 r. Od
niemieckich władz okupacyjnych przejęło instytucję emisyjną - Polską
Krajową Kasę Pożyczkową. Emitowane przez nią marki polskie stały się
tymczasowym, obowiązującym środkiem płatniczym.
Jednak już w grudniu 1918 r.
zapowiedziano, że w
przyszłości zostanie utworzony Bank Polski. Nowy bank emisyjny miał
nawiązywać swą nazwą do instytucji, która od 1828 r.
zajmowała się
sprawami monetarnymi i gospodarczymi w okresie krótkotrwałej
autonomii
Królestwa Polskiego.
W lutym 1919 r. zapowiedziano
wprowadzenie złotego w
miejsce marki polskiej. Miało to być nawiązanie do długiej tradycji
monetarnej. Złoty polski był bowiem jednostką pieniężną stosowaną w
dawnej Polsce już w końcu XV wieku. Nawet w czasach porozbiorowych, gdy
w obiegu był obcy pieniądz, przywiązanie do złotego było silne. Złoty
polski był np. odpowiednikiem 15 kopiejek w codziennych rachunkach.
W odrodzonej w 1918 r. Polsce w obiegu
była marka
polska. Walcząc o ustalenie swych granic i dysponując nikłymi dochodami
skarbowymi, Polska ciągle powiększała swe zadłużenie. Dług Skarbu
finansowano drukiem pieniądza. Szybko rósł jego obieg i
podobnie szybko
spadał kurs marki polskiej. W połowie 1923 r. inflacja osiągnęła fazę
hiperinflacji. Ceny rosły z miesiąca na miesiąc w tempie 50% i wyższym.
W połowie grudnia 1923 r. Władysław
Grabski został
premierem i jednocześnie zatrzymał tekę ministra skarbu. Zamierzał
zrównoważyć budżet i pozyskać dochody z podatku majątkowego
oraz
uniknąć pożyczek zagranicznych w obawie przed koncesjami politycznymi.

Władysław Grabski
(1874-1938) - ekonomista, historyk, polityk

Na przełomie lat
1923-1924 katastrofa monetarna była już oczywista.
Miesięczny wzrost cen przekraczał 150%.

Sejm w dniu 11 stycznia 1924 r.
uchwalił ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. W dniu
20 stycznia ustanowiono statut Banku
Polskiego i
nadano mu wyłączne prawo emisji banknotów. Organizacją Banku
zajął się
pięcioosobowy komitet, któremu przewodniczył przyszły prezes
Stanisław
Karpiński. Zgodnie z ówczesnymi wzorami powstał bank
centralny w formie
prywatnej spółki akcyjnej, co miało zapewnić jego
niezależność.

Akcje
Banku objęło 176 tys. akcjonariuszy. Skarb Państwa miał tylko 1% akcji.
Bank rozpoczął działalność 28 kwietnia 1924 r. Dokonał wymiany marek
polskich w relacji 1.800.000 marek za 1 złotego. Złoty był
równy
frankowi złotemu (czyli szwajcarskiemu). Początkowo dobra sytuacja w
budżecie i bilansie płatniczym oraz zgromadzone rezerwy złota i dewiz
dawały poczucie stabilizacji i zapewniały sukces reformy.
Jednak sukces reformy okazał się
krótkotrwały. W
1924 r. wielki nieurodzaj zbóż i głęboki kryzys w przemyśle,
a w 1925
r. załamanie w bilansie płatniczym radykalnie osłabiły kurs złotego.
Interwencje walutowe Banku Polskiego były nieskuteczne. Bojąc się
spadku skromnych rezerw złota i dewiz, Bank wycofał się z obrony kursu
złotego. Premier Grabski w listopadzie 1925 r. podał się do dymisji.

Pod wpływem sytuacji gospodarczej
znów pojawił się deficyt
budżetu.
Rząd finansował wydatki emisją państwowych znaków
pieniężnych, w tym
bilonu. Wróciła inflacja, którą nazwano inflacją
bilonową. Ceny rosły w
tempie rocznym przekraczającym 15%. Dopiero poprawa koniunktury
poprawiła budżet i bilans płatniczy oraz zaczęła stabilizować kurs
złotego.
Ustabilizował się on ostatecznie w 1927
r. dzięki
pożyczce międzynarodowej. Złoty pozostał walutą stabilną i silną do
końca okresu międzywojennego. Choć nie brakowało dyskusji o polityce
pieniężnej Banku Polskiego, to jednak - bez wątpienia - był on bardzo
ważną instytucją w Drugiej Rzeczypospolitej.
W 1945 r. rozpoczął działalność
Narodowy Bank
Polski. Zaczął funkcjonować jako bank państwowy pod nadzorem ministra
skarbu. NBP szybko skupił świetne kadry, w tym sztab
pracowników Banku
Polskiego. Ich fachowe umiejętności i doświadczenie były wielką siłą
NBP przez wiele lat.
Początkowo NBP przyjął zasady
skopiowane ze statutu
Banku Polskiego. Zakładano, że będzie on bankiem emisyjnym,
nieangażującym się w bezpośrednie finansowanie przedsiębiorstw. Jednak
szybko gospodarka nakazowo-rozdzielcza zasadniczo zmieniła rolę NBP i
pieniądza. Już na początku 1946 r. powierzono NBP kontrolę finansową i
bezpośrednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemysłu
włókienniczego.

Narodowy Bank Polski stopniowo stawał
się
monobankiem -
monopolistą w dziedzinie nie tylko emisji pieniądza, ale także
udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. Innymi słowy, stawał się
kolosem, ale zależnym od zewnętrznych decyzji politycznych i
administracyjnych. Złoty zaś stał się cieniem realizowanych
planów,
będąc wyłącznie walutą wewnętrzną, niewymienialną na inne waluty. Był
też z trudem wymienialny na towary, bo nieodłączną cechą gospodarki
centralnie planowanej były kolejki oraz braki na rynku. Nic więc
dziwnego, że złotego wypierały dolar i inne waluty obce.
Jednak nawet w warunkach ustrojowych
ograniczających
rolę banku centralnego NBP wykonywał prace, które
przyczyniały się do
racjonalizacji procesu gospodarowania. Wymienić tu trzeba zwłaszcza
organizowanie rozliczeń bezgotówkowych, obsługę budżetu,
gospodarowanie
skromnymi rezerwami dewizowymi i opracowywanie bilansu płatniczego oraz
innych syntetycznych bilansów gospodarki narodowej.
Dopiero koniec lat osiemdziesiątych
zapoczątkował
powrót złotego do świata prawdziwego pieniądza. Dzięki
reformom udało
się przywrócić złotemu zdolność pełnienia funkcji narodowego
pieniądza,
a Narodowemu Bankowi Polskiemu nadano rolę banku centralnego,
odpowiedzialnego za wartość polskiego pieniądza. Na początku 1990 r.
problemem był wysoki stopień dolaryzacji gospodarki. Zasoby pieniężne
obejmowały w 75% waluty obce, a w 25% złote w gotówce i na
rachunkach
bankowych. W krótkim okresie udało się odwrócić
te proporcje.

Po wielu
latach odgórnego hamowania ruchu cen i zniekształcania ich
struktury
oraz wskutek odziedziczonego ogromnego deficytu, w 1989 r. doszło do
wybuchu inflacji, która osiągnęła poziom czterocyfrowy, ale
dość szybko
zeszła do wymiaru dwucyfrowego. Wprowadzenie ograniczonej
wymienialności złotego zbliżyło złotego do prawdziwego pieniądza.
W 1995 r. przeprowadzono denominację
złotego, która
przeszła do historii jako "skreślenie czterech zer". Unormowanie
sytuacji płatniczej pozwoliło też wówczas zapoczątkować
kształtowanie
kursu złotego na rynku walutowym oraz zapewnić złotemu status waluty
wymienialnej według standardu międzynarodowego.
Do istotnych zmian doszło po 1997 r.
Nowa
Konstytucja zapewniła mocną pozycję Narodowego Banku Polskiego w
systemie instytucji publicznych i związała politykę pieniężną z nowym
organem NBP - Radą Polityki Pieniężnej. Sprawowanie nadzoru nad bankami
powierzono Komisji Nadzoru Bankowego, a jego realizację Generalnemu
Inspektoratowi nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP. W ten
sposób dbałość o złotego oraz czuwanie nad stabilnością
systemu
finansowego stały się głównymi celami działalności polskiego
banku
centralnego.
Po wielu latach Narodowy Bank Polski
stał się bankiem centralnym opartym na najlepszych wzorach.
źródło:
Narodowy Bank Polski / Mennica Polska S.A. / Wikipedia