20 zł, Zabytki Kultury Materialnej w Polsce - Krzemionki Opatowskie, 2012

Producent: NBP - srebrne monety

ID: 2480

Kolekcja: Srebrne monety o
tematyce geograficznej
 
Stan zachowania monety: I (menniczy)
Nominał: 20
zł
Srebro: Ag
925
Stempel:
lustrzany
Techniki dodatkowe: krzemień pasiasty
Średnica:
38,61 mm
Waga: 28,28 g
Wielkość emisji:
45.000 szt.
Projektant monety: Ewa Tyc-KarpińskaData emisji: lipiec 2012 r. W zestawie: srebrna moneta w kapsule ochronnej, folder emisyjny

Srebrna moneta kolekcjonerska z bardzo popularnej wśród kolekcjonerów serii "Zabytki kultury materialnej w Polsce", poświęcona miastu Krzemionki Opatowskie.

Element w postaci krzemienia pasiastego dodaje monecie walorów estetycznych.

Awers: z lewej strony, na tle stylizowanego fragmentu komory eksploatacyjnej w kopalni krzemienia, wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Nad orłem oznaczenie roku emisji: 2012. Po prawej stronie orła napis: 20 ZŁ. U dołu napis: RZECZPOSPOLITA/POLSKA. Pod orłem, po prawej stronie, znak mennicy: MW. Rewers: u dołu, po prawej stronie, na tle stylizowanego fragmentu komory eksploatacyjnej w kopalni krzemienia, inkrustowana konkrecja krzemienia pasiastego. Po lewej stronie stylizowane wizerunki dwóch górniczych narzędzi z krzemienia. U dołu, półkolem, napis: KRZEMIONKI OPATOWSKIE.
Krzemionki Opatowskie
- kopalnie sprzed kilku tysięcy lat!

● Prehistoryczna kopalnia krzemienia znana pod nazwą Krzemionki
Opatowskie to jeden z najważniejszych zabytków kultury
materialnej w Polsce i najwybitniejszy zabytek z młodszej epoki
kamienia (neolitu) w Europie Środkowej.

Jest świadectwem wysokiej
kultury technicznej społeczności ludzkich zamieszkujących
w dorzeczu Wisły przed 5000 lat, gdy nie znano jeszcze technologii
produkcji brązu i żelaza. Na jej powierzchni zachował się krajobraz
po neolitycznej działalności górniczej.

● Krzemionki Opatowskie znajdują się na północno-wschodnim
przedpolu Gór Świętokrzyskich, w pobliżu miasta Ostrowiec
Świętokrzyski. W wapieniach jurajskich, przykrytych zwietrzeliną
oraz utworami plejstoceńskimi, występuje krzemień pasiasty, jeden
z najpiękniejszych krzemieni europejskich.

● Krzemień pasiasty wydobywano w Krzemionkach Opatowskich
różnymi metodami górniczymi, poczynając od zwykłych jam
o głębokości około 2 m. Wyjątkowa wartość zabytkowa kopalni
wynika z występowania najbardziej rozwiniętych metod górnictwa
neolitycznego. Ich świadectwem są szyby kopane poprzez utwory
plejstoceńskie oraz drążone przez obecne niżej warstwy wapieni.

Po dotarciu do poziomu występowania krzemieni z dna szybu wykuwano
niskie wyrobiska o wysokości około 60–90 cm, najczęściej na głębokości
od około 5 do 8 m. Twardy wapień z bogatymi poziomami konkrecji
krzemienia pasiastego umożliwiał powstawanie podziemnych komór
w promieniu do 20 m od dna szybu, o powierzchni nawet kilkuset metrów
kwadratowych.

Wypełniano je hałdami odpadkowej skały wapiennej.
Pomiędzy hałdami pozostawiano wąskie chodniki komunikacyjne.

● W podziemnych wyrobiskach zachowały się na ścianach proste
rysunki wykonane węglem drzewnym z łuczyw. Najbardziej
znanym jest rysunek tzw. oranta (od łac. orans, orantis, orare modlić
się; orant – wizerunek postaci modlącej się), którego znaczenie
trudno dzisiaj objaśnić. Prawdopodobnie rysunek związany był
ze światem wierzeń neolitycznych górników.

● Podziemne komory z Krzemionek Opatowskich ukazują najbardziej
rozwiniętą formę górnictwa krzemienia w prehistorycznej Europie.
Powstanie ich było możliwe dzięki twardości skały wapiennej,
dużemu zapotrzebowaniu na krzemień pasiasty i bogactwu złoża.
„Architektura” tych komór należy do wspaniałych przykładów
osiągnięć technicznych europejskiej cywilizacji neolitycznej.

● Fragment jednej z takich komór z pozostawionym wapiennym
filarem pokazano po obu stronach monety o nominale 20 zł. Awers
monety przedstawia jego stan obecny, a rewers ten sam filar
trzydzieści lat wcześniej. Widoczny, postępujący proces wietrzenia
zabytku symbolizuje konieczność wzmożenia troski o ochronę
Krzemionek Opatowskich. Zabytek ten jest godny umieszczenia na
liście światowego dziedzictwa UNESCO.

● Górnicy przychodzili do Krzemionek z pobliskich osad. Pracowali
kilofami o ostrzach krzemiennych i kamiennych oraz kilofami,
młotkami i dźwigniami z rogu. W przygotowywaniu sprzętów
górniczych wykorzystywano również drewno i skóry zwierzęce.

● Krzemień pasiasty wydobywany w Krzemionkach Opatowskich
służył przede wszystkim do wytwarzania ostrzy siekier. Stanowiły one
produkt końcowy pracowni krzemieniarskich, w których obrabiano
surowiec na powierzchni pola górniczego, w pobliżu szybów.
Półwytwory ostrzy siekier wynoszono do wiosek na pobliskiej
wyżynie lessowej. Tam były gładzone i oprawiane.

Siekiery z ostrzami
z krzemienia pasiastego rozchodziły się drogą wymiany na odległość
ponad 600 km od kopalni. Były skutecznymi narzędziami pracy,
niebezpieczną bronią i ważnymi symbolami prestiżu ich posiadaczy.
Często składano je w grobach megalitycznych jako wyposażenie
mężczyzn należących do wspólnot kultury amfor kulistych.

● Kopalnia w Krzemionkach została odkryta 19 lipca 1922 r.
przez geologa Jana Samsonowicza (1888–1959), współpracującego
z archeologiem Stefanem Krukowskim (1890–1982). Prowadzone
od tego czasu badania kopalni ukazują zaskakujący obraz
praktycznej wiedzy, wielu umiejętności, znakomitej organizacji
pracy i imponującej skali przedsięwzięć, podejmowanych przez
społeczności sprzed 5000 lat.

Dzisiaj Krzemionki Opatowskie są
najważniejszym zabytkiem prehistorycznego dziedzictwa kulturowego
w Europie Środkowej. Archeolog, badając je, odkrywa pod ziemią
miejsca niewiele zmienione od czasu, gdy przed kilku tysiącami
lat wycofał się z nich ostatni neolityczny górnik.

Prof. Jacek Lech
Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Samodzielna Pracownia Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia