5 zł, Odkryj Polskę - Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim, 2017

Producent: Mennica Polska: Numizmatyka

ID: 3168

Moneta okolicznościowa w standardzie
obiegowym 5 zł
- Odkryj Polskę - Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim, 2014

Nominał: 5 zł

Emitent: Narodowy Bank Narodowy

Metal: stop pierścień MN 25,
rdzeń
CuAl6Ni2

Stempel:
zwykły

Średnica:
24,00 mm

Waga: 6,54 g

Wielkość emisji:
1 200 000 szt.

Projektant monety: Dobrochna
Surajewska

Data
emisji monet: 22.05.2017 r.

Na zlecenie NBP monety wyprodukowła Mennica Polska S.A.

Moneta „Kaplica Trójcy Świętej na
Zamku Lubelskim”
jest siódmą monetą
okolicznościową z serii „Odkryj Polskę”, która ma przybliżać
miejsca i zdarzenia ważne dla naszego kraju. Monety emitowane w tej
serii mają rozmiar standardowych pięciozłotówek i podobnie jak monety
obiegowe o nominale 5 zł, również zbudowane są z pierścienia wykonanego
z miedzioniklu i rdzenia z brązalu. Dzięki temu, że nowe monety mają
standard obiegowy, można nimi swobodnie dokonywać wszelkich płatności.
Zastąpiły one okolicznościowe dwuzłotówki ze stopu Nordic Gold
emitowane od 1995 r.
Moneta, którą Narodowy Bank Polski przygotował dla upamiętnienia
Kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim, zostanie wyemitowana w
nakładzie do
1,2 mln sztuk. Jej wizerunek zaprojektowała Dobrochna Surajewska,
która na rewersie monety umieściła
fragment polichromii ścian wnętrza kaplicy.
Kaplica Trójcy
Świętej na Zamku Lubelskim

Zabytkowa
kaplica pod wezwaniem Trójcy Świętej na Zamku w Lublinie jest bezcennym
przykładem spotkania dwóch tradycji kulturowych – łacińskiego
Zachodu i bizantyńskiego Wschodu.

Gotycka ceglana kaplica została wzniesiona z inicjatywy Kazimierza
Wielkiego w II połowie XIV wieku jako część zabudowy zamku
królewskiego, który powstał w tym samym czasie. Wysmukła gotycka bryła
dzieli się na dwie kondygnacje – niższą (przyziemie) i wyższą
składającą się z nawy z centralnym filarem, na który spływają żebra
sklepienia, oraz z węższego, zamkniętego od wschodu wielobocznie,
prezbiterium. W 1418 roku, z inicjatywy Wielkiego Księcia Litewskiego i
króla Polski Władysława Jagiełły, wnętrze kaplicy zostało pokryte,
dobrze zachowanymi do dziś, freskami bizantyńsko-ruskimi. Król znany
był ze swego przywiązania do tradycji i kultury wschodniego
chrześcijaństwa, ponieważ jego matka, ruska księżniczka, wyrosła w
tradycji prawosławia.

Sprowadzeni przez Jagiełłę malarze stanęli przed nie lada wyzwaniem. W
gotyckim wnętrzu, diametralnie odmiennym od przestrzeni bizantyńskich
świątyń, wykonali polichromie oparte na bizantyńskim kanonie
ikonograficznym. Ten wymagał precyzyjnego rozmieszczenia scen we
wnętrzu świątyni. W najważniejszym ideowo miejscu, w centrum sklepienia
prezbiterium, umieszczona została kompozycja Chrystusa Pantokratora w
otoczeniu symboli ewangelistów. Nad nią widzimy gołębicę – symbol Ducha
Świętego, który dopełnia temat Trójcy Świętej. Na zworniku żeber
sklepiennych, niejako u stóp Pantokratora, widnieje herb Jagiełły.
Trójcę Świętą otaczają chóry aniołów, rozmieszczone na całej niemal
powierzchni sklepień prezbiterium i nawy.

W górnej strefie ścian kaplicy przedstawiono najważniejsze
wydarzenia z życia Chrystusa i Marii, odpowiadające
najważniejszym świętom w roku liturgicznym Kościoła. W prezbiterium
umieszczono również kanoniczne sceny Komunii Apostołów i
Wniebowstąpienia. Z kolei Mandylion, widniejący na szczycie ściany
tęczowej, przekazuje treść dogmatu o wcieleniu i jedności natur
Zbawiciela. Wśród malowideł istotne są też sceny hagiograficzne,
pokrywające głównie dolne partie ściany zachodniej i północnej.

Osobny temat tworzy wątek fundatorski – dwie sceny, w których
sportretowano króla. Pierwsza, umieszczona przy wejściu do kaplicy, to
Modlitwa fundatora. Jagiełło klęczy przed Chrystusem i tronującą Marią.
Orędownikiem króla jest św. Mikołaj. Druga scena
fundacyjna znajduje się na ścianie tęczowej, po jej północnej stronie.
Na portrecie konnym przedstawiono króla jako jeźdźca zwycięzcę, co
odzwierciedla średniowieczną teologię władzy.

Dokładne datowanie polichromii jest możliwe dzięki zachowanemu
fragmentarycznie napisowi fundacyjnemu w języku cerkiewno-słowiańskim.
Malowidła zostały ukończone w dzień św. Wawrzyńca (10
sierpnia) 1418 roku "ręką Andrzejową”. Andrzej był głównym mistrzem,
kierującym grupą malarzy realizujących zamówienie. Pomimo różnic w
poziomie wykonania, zależnych od indywidualnego stylu i umiejętności
warsztatowych danego malarza, malowidła kaplicy zamkowej w Lublinie
stanowią zharmonizowaną całość, zgodną z kanonem ikonografii
bizantyńskiej. W doskonały sposób zostały zestrojone z gotyckim
wnętrzem zachodniego kościoła. W tym właśnie połączeniu najpełniej
manifestuje się spotkanie dwóch wielkich tradycji kulturowych –
bizantyńskiego Wschodu i łacińskiego Zachodu.

Okres świetności zamku królewskiego – który pamiętał elekcję
Władysława Jagiełły na króla Polski w 1386 roku oraz liczne postoje,
podróżującego między Wilnem i Krakowem, królewskiego dworu – kończą
wojny szwedzkie i kozackie. W wieku XIX w miejscu zrujnowanej
budowli postawiono nową, która pełniła funkcję więzienia. Z dawnej
okazałej zabudowy zachowała się jedynie Kaplica Trójcy Świętej i
jeszcze starsza wieża obronna. Wielobarwne polichromie kaplicy zostały
pokryte warstwami tynku i wapiennej pobiały. Popadły w
zapomnienie i dopiero w 1899 roku zostały przypadkowo odkryte. Prace
konserwatorskie, prowadzone ze zmiennym szczęściem i licznymi
przerwami, trwały aż do 1997 roku.

Kaplica Trójcy Świętej jest
najbardziej znaczącym zabytkiem Lublina. W 2015 roku uhonorowana
została Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. W 2017 roku miasto świętuje
rocznicę siedmiuset lat nadania praw miejskich, a w roku 2018 upłynie
sześćset lat od ukończenia fresków w kaplicy. Nasz zabytek towarzyszy
więc miastu niemal od początków jego historii.

dr
Andrzej Frejlich